“Yanacaq yağının qaçaqmalçılığı” şəbəkəsi İrana və onun dəstəkçilərinə ildə ən azı 1 milyard dollar qazandırır. Bu şəbəkə, İraqın baş naziri Məhəmməd Şia əl-Sudani (Muhammed Shia al-Sudani) 2022-ci ildə vəzifəyə gəldikdən sonra daha da inkişaf edib. Valyuta.Az-ın verdiyi xəbərə görə, bu barədə “Reuters” agentliyinə beş məlumatlı mənbə məlumat verib.
Bu əməliyyat İraq hökumətinin asfalt zavodlarına subsidiya edilmiş qiymətlərlə yanacaq yağı ayırması siyasətindən istifadə edir. Şəbəkə İraq, İran və Körfəz ölkələrində fəaliyyət göstərən şirkətlər, qruplar və fərdlərdən ibarətdir. Bu məlumat beş mənbə və üç Qərb kəşfiyyat hesabatı əsasında təsdiqlənib.
Plana əsasən, ayda 500,000-750,000 ton ağır yanacaq yağı, o cümlədən yüksək kükürdlü yanacaq yağı (HSFO) – bu, təxminən 3,4-5 milyon barrelə bərabərdir – asfalt zavodlarından yayındırılaraq əsasən Asiya bazarlarına ixrac edilir. İki mənbə bu barədə əlavə məlumat verib.
“Yanacaq yağının qaçaqmalçılığı” şəbəkəsinin bu miqyası və İraq daxilində müxtəlif qurumların iştirakı barədə əvvəllər məlumat verilməmişdi. İran və İraq rəsmiləri isə bu iddialarla bağlı şərh verməkdən imtina ediblər.
İran hansı sxemlərdən istifadə edir?
İran qonşusu və müttəfiqi İraqı “iqtisadi ağciyər” kimi görür və burada güclü şiə milisləri və siyasi partiyalar vasitəsilə hərbi, siyasi və iqtisadi təsirə malikdir. İran eyni zamanda İraq vasitəsilə nağd valyuta əldə edir və ABŞ sanksiyalarını bank sistemi vasitəsilə yan keçməklə aradan qaldırır.
İraq uzun illərdir Vaşinqton və Tehran arasında balans saxlamağa çalışır. Lakin İraqın İran üçün ABŞ sanksiyalarından yan keçmək naminə cəhdləri yeni seçilən ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının diqqət mərkəzindədir.
Yanacaq yağının İraqdan çıxarılması üçün iki əsas yol var: biri İran mənşəli yanacaqla qarışdırılaraq İraq məhsulu kimi təqdim edilməsi, digəri isə subsidiya edilmiş yanacaq yağının saxta sənədlərlə ixrac edilməsi.
Birinci yol birbaşa İrana fayda gətirir. İran yanacağı sanksiyalar səbəbindən daha ucuz qiymətlə satılsa da, İraq məhsulu kimi təqdim edildikdə daha yüksək qiymətə satılır. İkinci yol isə İraqda qaçaqmalçılığı idarə edən və İran tərəfindən dəstəklənən milislərə fayda gətirir.
ABŞ-ın diqqət mərkəzində
ABŞ rəsmiləri artıq bu qaçaqmalçılığın İrana və ABŞ sanksiyaları altındakı şəxslərə bağlılığını müşahidə edir. Mövzu sentyabr ayında İraqın baş naziri Sudani ilə ABŞ rəsmiləri arasında müzakirə edilib.
ABŞ Dövlət Departamentinin rəsmisi mövzunu konkret olaraq təsdiqləməsə də, İraq rəsmiləri ilə qeyri-qanuni ticarətin zərəri və neftin şəffaf şəkildə bazara çıxarılmasının vacibliyini vurğuladıqlarını bildirib.
ABŞ Maliyyə Nazirliyi isə “yanacaq yağının qaçaqmalçılığı” ilə bağlı şərh verməyib. ABŞ-ın İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar əsasən onun nüvə proqramı və Yaxın Şərqdə terrorçu qruplara dəstəyi ilə bağlıdır.
Əməliyyatın strukturu
“Yanacaq yağının qaçaqmalçılığı” Sudani hökumətindən əvvəl də mövcud olub. Lakin 2022-ci ilin oktyabrında onun vəzifəyə gəlişindən sonra daha da mürəkkəbləşib və sistemli hal alıb.
İraqın “yanacaq yağı” ixracatı 2021-ci ildəki səviyyə ilə müqayisədə bu il rekord həddə – 18 milyon tonun üzərinə çatıb. Bəzi asfalt zavodları yanacaq ehtiyaclarını şişirdərək və ya tamamilə mövcud olmayan, amma subsidiya edilmiş yanacaq yağını ixrac üçün yönəldir.
Bu əməliyyatda əsas rolu İraqın Dövlət Mədənçilik Sənayesi Şirkətinə məxsus asfalt zavodları oynayır. Şirkət Sudani hökuməti dövründə İran tərəfindən dəstəklənən Asaib Əhl əl-Haq (Asa’ib Ahl al-Haq – AAH) qrupu tərəfindən idarə olunur. AAH eyni zamanda hökumətin bu əməliyyatları həyata keçirməsinə kömək edən əsas aktyordur.
“Yanacaq yağı” şəbəkəsi İraqın cənubunda yerləşən Bəsrədə mərkəzləşib və buradan Asiya bazarlarına göndərilir.
Hökumətin addımları
Sudani hökuməti subsidiya edilmiş “yanacaq yağı”nın qiymətini artırmaq və asfalt zavodlarının ehtiyaclarını yenidən nəzərdən keçirmək qərarına gəlsə də, bu addımlar qaçaqmalçılıq əməliyyatlarını tam dayandıra bilməyib.
Yanacaq qiymətləri yenidən subsidiyalaşdırılmış səviyyəyə yaxınlaşdırılır. Hazırda qiymətlər 228-268 dollar arasında dəyişir ki, bu da beynəlxalq bazar qiymətlərindən aşağıdır.
