Ermənistanda baş verən son “inqilabi” dəyişikliklərdən sonra ilk dəfə xarici işlər nazirlərinin bir araya gələrək dörd saatlıq müzakirə aparması ən azı bir cəhətdən diqqətəlayiqdir: N. Paşinyanın sayıqlamalarına baxmayaraq Dağlıq Qarabağ danışıqlarında hər hansı format dəyişikliyi baş vermədi və tərəflər ilk kontaktlarını da ənənəvi format çərçivəsində davam etdirdilər.
Əlbəttə, ilk təəssüratın necə olmasını, dörd saatlıq müzakirədə nələrin diqqətə gətirilməsini, xarici işlər naziri Z. Mnatsakanyanın sələfindən – E.Nalbandyandan fərqlənib-fərqlənməməsini, həm də yeni baş nazirin Azərbaycana hər hansı mesajının olub-olmamasını aydınlaşdırmaq üçün əlavə informasiyalara ehtiyac var və düşünürk, zaman-zaman bu detallar da çözüləcəkdir.
Təbii ki, bir detal da diqqətdən qaça bilməz – Paşinyan sərsəm bəyanatlarını, replikalarını hələ də davam etdirir. Düşünürük ki, bunun da zamana ehtiyacı var. Ermənistanda hakimiyyət məsələsi hələ tamam çözülməyib. Hətta iyunun axırında belə xəbərlər səslənirdi ki, iyul ayında yeni seçki məcəlləsi qəbul olunandan sonra N.Paşinyan da istefa verəcək və seçkilərlə məşğul olacaqdır.
Sözsüz ki, indi dəqiq tarix demək mümkün deyil. Amma aydındır ki, bu il mütləq parlament seçkiləri keçirilməlidir. Yalnız bundan sonra ermənilərin N.Paşinyana mandat verib-verməməsi aydın olacaq. Düzdür, əski sovet məkanında oturuşmuş bir praktika var: kim hakimiyyətdədirsə seçkini də o, “udur” – seçki bir növ tərtibat üçün lazımdır…
Amma artıq ABŞ və digər ölkələr Ermənistana yardımlarını konkret siyasi addımlarla şərtləndirirlər: demokratik və ədalətli seçki, ciddi və sistemli hüquqi islahatlar, korrupsiyaya qarşı mübarizə. Elə ona görə də Paşinyan istəsə də, istəməsə də, bir az tər tökməli olacaq.
Burada Qərbin, Avropa institutlarının da bir az “tərləməsi”nə ehtiyac var, çünki bir sual hələ də cavabsız qalıbdır: necə oldu ki, ermənilər bir az müddət əvvəl seçkilərdə “dəstək verdikləri” hakim Respublika partiyasını, onun liderini devirmək qərarına gəldilər? Görən, həmin o institutlar arxivdən Ermənistanda keçirilən seçkilərə verdikləri qiyməti qaldırıb bir daha nəzərdən keçirirlərmi?..
Ona görə də düşünürük ki, dırnaqdan xaricdə başa düşülən inqilabi dəyişikliklərə hələ Ermənistan gəlib çatmayıbdır. Üstəlik, ABŞ-ı və ya digər Qərb ölkələrini düşündürən təkcə Ermənistanın daxili nizamı deyil, həm də onun regionun geosiyasi arxitekturasında tutduğu yerdir və əlbəttə ki, jurnalist N.Paşinyandan fərqli olaraq iri biznes adamlarından təşkil olunmuş indiki ABŞ siyasi isteblişmentində anlayırlar ki, bir neçə yüz milyon dollarla Ermənistanı səfalətdən çıxarmaq mümkün olmayacaq və hayların bircə yolu var: region dövlətlərilə münasibətləri sahmana salmaq.
Bilmirik, N.Paşinyan bu sadə həqiqəti nə qədər anlamaq gücündədir – anlasa nəyəsə nail olacaq, yox, anlamasa, qəbul etməli olacaq ki, inqilabın o biri üzü də olur: insanlar bir müddətdən sonra ondan da iş və çörək tələb edəcəklər, bunu isə Qərbin verdiyi bir neçə yüz milyonla heç bir halda yoluna qoymaq olmayacaq. Həm də ki, Qərb də çox tədbirli və təcrübəli partnyordur – onlar pulu ərzaq almağa yox, konkret və sistemli işlərə verirlər.
O ki qaldı bizim siyasətimizə və tədbirlərimizə, ümid edirik ki, diplomatlarımız diplomatik terminologiya sahəsindəki “çalışmalar”ını bir tərəfə qoyub danışıqlara impuls verən real məqamları axtarmağa və Ermənistanı güzəştlərə vadar edəcək amilləri tapmağa başlayacaqlar.
Son bir ildə demək olar ki, bizi “substantiv” sözü ilə məşğul etdilər. Olsun. Amma otuz ildir ki, nəticəsiz davam edən danışıqları həqiqətən substantiv etməyinin yollarını aramaq lazımdır, ya yox? Düşünürük ki, nəinki lazımdır, hətta qaçılmazdır. Əks təqdirdə beş – on il də Paşinyan cənablarının nazı ilə oynamalı olacağıq…
Bilirsiniz, vaxt uzanır, yeni mürəkkəb problemlər, hətta təhdidlər meydana çıxır və “zaman bizim xeyrimizə işləyir” kimi iddialar heç də həmişə özünü doğrultmur. Həm də biz özümüz də nəsə etməliyik ki, digər dövlətlər hərəkətə gəlsinlər. İndiki halında Dağlıq Qarabağ onlar üçün elə də problem deyildir. Genişmiqyaslı toqquşmalar yoxdur, arada azərbaycanlılar və ermənilər arasında lokal toqquşmalar olur – bunlarsa böyük dövlətləri elə də narahat etmir.
Əlbəttə ki, Ermənistanın siyasi və iqtisadi həlqəyə alınması da böyük işdir. Amma görünür, bu, onlara azlıq edir. O səbəbdən Dağlıq Qarabağ ətrafındakı hərbi həlqəni də daraltmalıyıq…
