Yun Forslinq

Aftonbladet (İsveç), 09.03.2018

Bizim Kainatın sonu varmı və varsa, onda necədir?

Budur, alimlərin kosmik Qiyamət günüylə bağlı irəli sürdükləri üç əsas nəzəriyyə.

Stokholm universitetinin müəllimi Markus Yanson deyir: “Elə ola bilər ki, yekunda Kainatdan ancaq buz şorba qalar”.

Kainatı, adətən, nəsə nəhayətsiz bir şey kimi təsvir edirlər. Amma alimlərin  çoxu hesab edir ki, kosmos, əslində, gözəl günlərin birində öz varlığına son qoyacaq: düzdür, məhz necə – bunu dəqiq bilmirlər.

Stokholm universiteti astronomiya kafedrasının müəllimi Markus Yanson deyir:  “Əlbəttə, başlanğıc üçün qeyd etmək lazımdır ki, məhz nə baş verəcəyini heç kim dəqiq bilmir. Amma alimlərin çoxu bu gün yenə də bunda tuş gəlirlər ki, Kainat indiki formasında belə, ya elə, öz varlığına son qoyacaq”.

O, davam edir: “Termodinamikanın qanunları bizə deyir ki, bizim Kainatda hərc-mərclik daim çoxalır. Enerjinin istifadəyə yararlı növləri getdikcə daha çox dərəcədə istifadəyə yararsıza çevrilir”.

Bu gün kosmosumuzun sonsuz sayda kainatlardan yalnız biri olduğu haqda  müxtəlif xeyli nəzəriyyə var və bu gün tanıdığımız və müşahidə edə bildiyimiz Kainatın müxtəlif ölçüləri (aləmləri-tərc.) var.

Bundan savayı, bizim universumun gözəl günlərin birində öz mövcudluğunun axırına çata biləcəyi haqda müxtəlif nəzəriyyələr var. Ən geniş yayılmış nəzəriyyələri sıradakı kimi təkrarlamaq olar.

Böyük toqquşma

Çoxumuz Kainatın kəskin şəkildə genişlənməsi haqda Böyük partlayış (Big Bang) adlı nəzəriyyədən xəbərdarıq – nəticədə, təxminən, 13,8 milyard il əvvəl zaman, məkan və materiya meydana çıxıb.

Böyük toqquşma, demək olar, Böyük partlayışın eynisi, amma əksinədir. Kosmosun necə genişləndiyini hazırda seyr edə bilərik, amma bu nəzəriyyəyə əsasən, Kainatın ümumi qravitasiya qüvvələri zaman keçdikcə tədricən onun hərəkətini dayandıracaq və bütün materiyanı yenidən bir nöqtəyə cəmləməyə başlayacaq.

Markus Yanson deyir: “Bu nəzəriyyə uzun müddət daha həqiqətəoxşar sayılıb. Kainatda böyük miqdarda materiya var və ehtimal etmək olar ki, onun hissələri bir-birinə cəzb olunur. Buna görə kosmos indi hətta genişlənirsə də, bu nəzəriyyəyə əsasən, qravitasiya ən sonda yüyürməyi dayandıracaq və Kainat yenidən yığılmağa başlayacaq”.

Lakin bəzilərinin  hesab etdikləri kimi, bu, hökmən bildirmir ki, Kainat “bitəcək”. İstisna deyil ki, bütün proses sadəcə təkrarlanacaq və yeni Böyük partlayış baş verəcək. Başqa sözlə, Kainatımız gah genişlənməyə, gah da yığılmağa məhkumdur – sanki döyünən qəlb kimi.

Markus Yanson əlavə edir: “Bir neçə il qabaq bu nəzəriyyənin daha çox  tərəfdarı vardı. İndi isə aşkarlamışıq ki, Kainta sadəcə genişlənmir, amma həm də sürətlənir – özü də getdikcə daha çox sürətlənir”.

Böyük partlayış

Bu versiya Böyük toqquşma nəzəriyyəsinin, bir növ, əksidir. Araşdırıcılar hesab edirlər ki, Kainatın indi sürətlənən genişlənməsi qravitasiyaya əks-tarazlıq kimi təsir edən qara enerjidən törəyib. Dünyanın hətta aparıcı fizikləri də bu qara enerjinin özlüyündə nəyi ifadə etdiyini və ya nədən ibarət olduğunu izah edə bilmirlər. Amma hər şeyi sadə sözlərlə açıqlamağa cəhd etsək, məlum ola bilər ki, Kainatımızın son aqibəti məhz qara enerjiylə qravitasiya arasındakı mübarizədə müəyyən olunacaq.

Qravitasiya son hesabda qalib gələrsə, onda ehtimal ki, Kainat “Böyük toqquşma” nəzəriyyəsinə uyğun olaraq çırpılacaq. Amma qara enerji qravitasıyadan daha güclü çıxarsa, kosmos getdikcə daha sürətlə genişlənməyə başlayacaq.

Qara enerji ən sonda o qədər güclənəcək ki, atomları parça-parça edə bilər ki, bu da öz növbəsində Böyük partlayış deyilən hadisəyə səbəb ola bilər.

“Kainat sürətlə genişlənməyi davam etdirsə, daha da sürətlənsə, bu nəzəriyyəyə əsasən, sürətlənmə sonda o qədər gücü olacaq ki, hətta atomlar da bir tam kimi qala bilməyəcək”.

Böyük donuş

Bu nəzəriyyəni həm də Böyük şaxta adlandırırlar. Ona əsasən, Kainatın genişlənməsi daha sürətlə davam edəcək və deməli, qalaktika və səma cisimləri arasında məsafə böyüyəcək. Bu öz növbəsində səbəb olacaq ki, bu günki Kainatın istilik enerjisi böyük fəza üzrə bərabər şəkildə paylanacaq və Kainat sonda törəniş və həyatı dəstəkləmək üçün son dərəcə  soyuq olacaq.

Stokholm universitetindən Markus Yanson izah edir: “Qaz artıq o qədər sıx olmayacaq, çünki getdikcə daha çox seyrəlməyə başlayacaq, deməli, yeni ulduzlar doğulmayacaq. Ulduzlarsız isə planetləri heç nə qızdırmayacaq”.

Hokinq şüalanması deyilən nəzəriyyəyə görə, həta qara dəliklər də bu gələcək Kainatda yoxa çıxacaq, çünki kütləni tədricən itirirlər. Ən sonda kosmozumuz planetsiz, ulduzsuz, qara dəliksiz olacaq – böyük hesabla, ümumiyyətlə, heç nə qalmayacaq.

“Bu ssenari kosmosumuzun məhz hansı anda öz varlığına son qoyacağı dəqiq məqamı göstərmir. Ola bilər ki, ən nəhayətdə sadəcə seyrək,   hərəkətsiz atomlardan buzlu kainat şorbasının böyük boşqabı qala bilər”.Deməli, necə olacaq – Kainat hissələrə qopub buz şorbasına dönəcək, yaxud kiçik kürəciyə qədər sıxılacaq?

O vaxtacan yaşayan biləcək.

Tərcümə Strateq.az-ındır.