Uşaqlarımızı necə qorumaq olar?
Uşaqlarımız tez-tez özləri meyilli olduqda, köhnə dostlar, tanışlar onları razı saldıqda və ya təzyiq etdikdə narkotikləri sınamağa “məcbur” olurlar. Bununla da narkotikdən istifadə edən uşaqların sayı artır. Yeni becərmə üsulları və İranın “əməyi” bu gün əvvəlkindən daha güclü olan marixuananın ( nəşənin ) istifadəsi də sürətlə artırır.
Narkotiklərin uşaqlara təsiri
Uşaqlarınızın narkotiklərin onlara nə edə biləcəyini bildiyinə əmin olun. Araşdırmalar göstərdi ki, marixuana qısamüddətli yaddaşı, mühakiməni və problemləri həll etmək qabiliyyətini zədələyir, qavrayışı, tarazlığı və koordinasiyanı pozur. Bunun nəticələri xüsusilə nəqliyyatda faciəvi ola bilər.
Marixuananın müntəzəm istifadəsi xroniki bronxitə, ağciyər xərçənginə səbəb ola bilər və reproduktiv sistemə zərər verir. Yenitmə məktəbdə uğur və gələcəyi planlaşdırmaq bacarığı çox vaxt əziyyət çəkir.
Bir çox marixuana istifadəçiləri yorğunluqdan, motivasiya çatışmazlığından əziyyət çəkir və xarici görünüşünə etinasız yanaşırlar. Bir neçə narkotiki qarışdırmaq riskləri artırır. Marixuanadan həzz alan az sayda uşaq bilir ki, aldıqları marixuananın tərkibində başqa güclü dərmanlar ola bilər ki, bu da xəstə fikirlərə, hallüsinasiyalara və daha böyük dozalarda ölümə səbəb ola bilər və bilir.
Bir çox gənclər müxtəlif narkotik maddələrin təhlükəli olmadığını düşünürlər. Bununla belə, ilkin eyforiyadan sonra, davamlı və dərin, geri dönməz beyin zədələnməsinə, oriyentasiyanın pozulmasına, huşsuzluğa və ölümə səbəb ola bilər – hətta bir dəfə nəfəs aldıqdan sonra da.
“Uşaqlarla narkotiklər haqqında danışmaq”
Uşaqlarınızla tez-tez narkotiklər haqqında danışın. Valideynlər onunla tez-tez bu təhlükələri müzakirə edərlərsə, uşağın narkotiklərə müraciət etmə ehtimalı daha azdır. Valideynlər övladları ilə narkotik vasitələrin qanunla qadağan olunduğunu və yaxalandıqları təqdirdə onların gənc həyatlarına təsir edə biləcəyini müzakirə etməlidirlər.
Uşaqlarla erkən danışmağa başlamaq lazımdır, həm də yetkinlik dövründə danışmağı dayandırmamaq lazımdır.
Araşdırmalarım göstərir ki, uşaqların narkotikdən istifadə etməməsinin əsas səbəblərindən biri də valideynlərin narazılığı, qadağasıdır. Valideynlər uşağın dostları tərəfindən təklif olunan narkotiklərdən imtina etdiyini aşkar edərlərsə, onu etiraf etməyi və tərifləməyi unutmamalıdırlar.
“Uşaq öz cəmiyyətinin təzyiqinə necə müqavimət göstərə bilər?”
Uşağınıza cəmiyyətin təzyiqinə müqavimət göstərməyə kömək edin. Narkotik təklif edən insanlar adətən satıcı deyil, dost olurlar. Uşaqların narkotikdən imtina etməsinin onlar üçün bəzən utancverici və çətin olduğunu söyləmələrinin səbəbi də budur. İnandırıcı şəkildə YOX deyə bilmək, dostluğu pozmadan, az sayda uşaqların, xüsusən də kiçik uşaqların malik olduğu bir bacarıqdır.
Valideynlər övladlarına belə bir vəziyyətdə nə edəcəyinə dair plan yaratmağa kömək edə bilərlər. Uşaqlar sadəcə olaraq “məni maraqlandırmır” və ya “narkotik sınadığım məlum olsa, məsələn, məşqçi məni futbol komandasına aparmayacaq” deməklə yanaşı, uşaqlar valideynlərindən imtina səbəbi kimi də istifadə edə bilərlər. Uşaqlar şənliklər zamanı təzyiqlərin və çağırışların incə və incə olduğunu söylədiklərinə görə, valideynlər uşaqlarını narkotikdən istifadə etməyə başlayan dostları tərk etməyə təşviq etməli və onlara yeni dostlarla əlaqə yaratmaq üçün yeni yerlər haqqında düşünməyə kömək etməlidirlər.
Uşaq öz cəmiyyətinin təzyiqinə necə müqavimət göstərə bilər?
Uşağınıza cəmiyyətin təzyiqinə müqavimət göstərməyə kömək edin. Narkotik təklif edən insanlar adətən satıcı deyil, dost olurlar. Uşaqların narkotikdən imtina etməsinin onlar üçün bəzən utancverici və çətin olduğunu söyləmələrinin səbəbi də budur. İnandırıcı şəkildə YOX deyə bilmək ,dostluğu pozmadan, az sayda uşaqların, xüsusən də kiçik uşaqların malik olduğu bir bacarıqdır. Valideynlər övladlarına belə bir vəziyyətdə nə edəcəyinə dair plan yaratmağa kömək edə bilərlər. Uşaqlar sadəcə olaraq “məni maraqlandırmır” və ya “narkotik sınadığım məlum olsa, məşqçi məni futbol komandasına aparmayacaq” deməklə yanaşı, uşaqlar valideynlərindən imtina səbəbi kimi də istifadə edə bilərlər. Uşaqlar şənliklər zamanı təzyiqlərin və çağırışların incə və incə olduğunu söylədiklərinə görə, valideynlər uşaqlarını narkotikdən istifadə etməyə başlayan dostları tərk etməyə təşviq etməli və onlara yeni dostlarla əlaqə yaratmaq üçün yeni yerlər haqqında düşünməyə kömək etməlidirlər.
Digər valideynlərlə əməkdaşlıq edin
Eyni sinifdən olan və ya əyləşən uşaqların valideynləri yaxınlaşıb bir-biri ilə əlaqə saxlasalar, məlumat və məsləhətlə bir-birinə çox kömək edə bilərlər.
Götdüyüm bəzi ölkələrdə uşaqlara və valideynlərə hər tədris ilinin əvvəlində imzalamaq üçün kiçik bir müqavilə göndərir. Bu müqavilədə hər iki tərəf ailələrinin evlərində uşaq məclislərində spirtli içki və narkotik maddələri qadağan edəcəyini və bununla əlaqədar böyüklərin nəzarətini təmin edəcəyini öhdəsinə götürməyə çağırılır. Belə bir müqavilə imzalayanların adları bütün ailələr üçün açıqdır, ona görə də valideynlər övladlarının yalnız həmin siyahıda olan ailələrdə məclislərdə və şənliklərdə iştirak etmələrini təkid edə bilərlər.
Uşağınızın narkotik sınadığını öyrəndikdə nə etməli?
Uşağınızın narkotik sınadığını görsəniz, nə deyəcəyinizi bilməlisiniz. Qaydalar pozulduqda sakit olun. Məsələn, ana on beş yaşlı qızının bel çantasında marixuana qalıqları olan çanta tapıb, lakin o, sakitləşənə qədər gözlədi və yalnız bundan sonra qızı ilə qarşılaşdı. Ona əsəbi olduğunu və narkotikdən istifadənin qəbuledilməz olduğunu söyləməklə yanaşı, bir addım da irəli atdı. O, uşağının davranışındakı dəyişikliyə nəyin səbəb olduğunu tapmaq üçün vaxt və səy sərf etdi. Sonra o, qızının daha yaxşı oxumağa başlamasına və məktəbdə qiymətlərini yaxşılaşdırmağa kömək etmək üçün addımlar atdı. Bundan əlavə, qızının fəaliyyətinə və şirkətinə nəzarət etməkdə daha diqqətli olmağa başladı.
Bu hallar olur və tez-tez müxtəlif aludəçiliklə mübarizə aparan müəssisələrdə psixoloqlar deyirlər ki, Yaxşı uşaq bir-iki dəfə cəhd edir, sınaqlar keçirir, sonra isə cəzanın mənasız hərəkət olduğu ortaya çıxır. Bu, adətən, uşaqların özlərinə “Əgər problem istəyirsənsə, başına gələcək” deməsi ilə bitir.
Hesab edirəm ki, əvvəlcə uşaqdan bunu niyə etdiyini soruşmaq, daha sonra bunu təkrar etməyi planlaşdırdığını soruşmaq daha yaxşıdır. Bundan sonra tövsiyə olunan şey, təhsildən, söhbətdən başlamaq və narkotik maddələrdən istifadə etməyə davam etsəniz, qaçılmaz olaraq ortaya çıxacaq nəticələr barədə öz fikrinizi aydın şəkildə ifadə etməkdir.
16 yaşlı qız narkotikdən istifadə etməməkdə qətiyyətini valideynlərinə borclu bilir: “Onlar mənə başa salırlar ki, əylənmək üçün heç kimə narkotik lazım deyil və narkotikdən istifadə qəbuledilməzdir. Mən bunu etsəydim, məndən məsuliyyətli olmağımı və özümə hörmət etməyimi gözlədikləri üçün tamamilə özlərindən kənara çıxacaq və məyus olacaqlar. Narkotiklərlə bağlı özünüzü çətin vəziyyətdə, sıxıntı içində tapdığınız zaman dəyərlər və inanclar müxtəlif şüarlardan, şüarlardan və ifadələrdən daha güclü dəstək verir”.
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyinin sədri Narkoekspert Emil Maqalov
