Aleksandr Xramçixin
“Nezavisimaya qazeta”, 24.09.2020
Mərkəzi Rostov-Donda yerləşən Cənub Hərbi Dairəsi – Rusiyanın yeni hərbi dairələrinin ən kiçik nəzarət edilən ərazisidir. Üstəlik, geosiyasi mövqeyi çox spesifikdir. Cənub Hərbi Dairəsi (CHD) Rusiya ərazisi ilə Qara və Xəzər dənizləri arasında çox geniş olmayan bir dəhlizi ehtiva edir. Şimal-qərbdə dairə tamamilə düşmən Ukrayna, cənub-qərbdə – eyni dərəcədə düşmən Gürcüstanla həmsərhəddir. Azərbaycan cənub-şərqdə yerləşir – birbaşa düşmən deyil, amma ona müttəfiq də deyə bilməzsən.
CHD qismən təcrid olunmuş Krım, qismən Abxaziya, Cənubi Osetiya və Rusiya ilə həmsərhəd olmayan Ermənistanın müdafiəsinə cavabdehdir, həm də Şimali Qafqaz respublikaları çox sakit sayıla bilməz (və son vaxtlara qədər çox qaynar bir yer idi). “Bütün azimutlarda müdafiə” vəziyyəti ortaya çıxır, üstəlik, Rusiyanın qalan hissəsindən möhkəmləndirmələr bu dar dəhlizdən keçməlidir. Xoşbəxtlikdən Ukrayna ordusu bu dəhlizi kəsə bilmir və Qazaxıstan hələ ki müttəfiqimizdir.
Cənub Hərbi Dairəsinin hərbi potensialı
Vəzifə onsuz da sülh dövründə Cənub Hərbi Dairəsində çox güclü bir qrupa sahib olmağı məcbur edir.
CHD-nin quru qüvvələri və ərazisindəki hava-desant qüvvələri 3 hərbi baza (təxminən gücləndirilmiş motoratıcı briqadalara bərabərdir) daxildir, o cümlədən 3 motoratıcı və 1 desant-hücum (dağ) diviziyası, 5 motoratıcı (bir sahil müdafiəsi daxil olmaqla), 3 raket, 2 raket sahil müdafiə, 2 topçu, 1 MLRS, 3 zenit-raket, 2 kəşfiyyat, 3 xüsusi təyinatlı qüvvə, 1 havadan hücum, 1 dəniz piyadası, 1 radiotexnik OSNAZ, 1 rabitə, 1 elektron müharibə, 1 mühəndis, 1 RXBZ, 3 mühəndis-minaaxtaran, 3 RXBZ, 1 topçu, 1 xüsusi təyinatlı qüvvə, 1 radiotexniki OSNAZ, 3 mühəndis-minaxtran, 3 idarəetmə, 1 dəniz piyadası, 1 sahil müdafiə alayı.
Bu qrup 36 “İskəndər” raket sistemi, 500-dən çox tank (ən azı 80 “T-90A”, 400 “T-72B / B3”), 800 “PDM-2/3” və 250 DDM-2 / 4M, 600-dən çox PDY-80 / 82A, 600-dən çox MTLB və BTR-D, 500-dən çox özüyeriyən top, təxminən 150 dartılı silah, 200-dən çox iri çaplı minaatan, 200-dən çox MLRS, təxminən 150 özüyeriyən ATGM sistemi və 80-ə qədər “MT-12” tank əleyhinə sistem, 12 uzaq və orta mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemi (2 S-300V hava hücumundan müdafiə raket sistemi, müxtəlif modifikasiyalı 10 “Buk” raketdən müdafiə sistemi), 250-ə qədər qısa mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemi və “Tunquska” hava hücumundan müdafiə raket sistemləri ilə təchiz olunub. Bu saya anbarlarda və bazalarda yerləşən avadanlıq daxil deyil.
CHD-nin (Qara dəniz donanmasının dəniz aviasiya daxil olmaqla) və mərkəzi tabeliklə 12 aviasiya və 2 helikopter alayı, 1 ordu aviasiya briqadası, 5 təlim hava bazası var. 80-dən çox cəbhə bombardmançısı və kəşfiyyat təyyarəsi, 50-dən çox hücum təyyarəsi, 150-dən çox qırıcı və qırıcı-bombardmançı təyyarə, 2 RTR “İl-20M” təyyarəsi, 40-dan çox nəqliyyat təyyarəsi, 80-ə qədər təlim təyyarəsi, 120-dən çox döyüş və sualtı sualtı helikopter, 60-a qədər çox məqsədli “Mi-8”, 8 “Mi-26” nəqliyyat helikopterləri ilə silahlandırılıb. Aktubinskdəki 929-cu QLIT-lərlə xidmətdə olan təyyarələri siyahıya daxil edilməyib.
Cənub Hərbi Dairəsində iki hava hücumundan müdafiə diviziyası var. Bunlara 7 zenit raket alayı daxildir.
Gəmi və qayıq mübadiləsi edə bilən (Volqa-Don boyunca) Qara dəniz və Xəzər dənizi donanmalarının bir hissəsi olaraq 7 sualtı qayıq, 1 raket kreyseri, 6 patrul gəmisi, 2 raket gəmisi, 2 patrul gəmisi, 6 raket qayığı, 1 topçu qayığı, 4 zirehli kater, 7 dəniz mina gəmisi, 4 reyd mina gəmisi, 7 BDK, 9 desant gəmisi var.
Cənub Hərbi Dairəsi qoşunlarında 2008-ci il müharibəsindən sonra buraya prioritet qaydada gəlmiş ən müasir texnikanın payı çoxdur (digər hərbi bölgələrə nisbətən daha yüksəkdir). O cümlədən “T-90A” tankları, BMP-3, BTR-82A, S219 özüyeriyən silahlar, “Tornado” MLRS, “Buk” və “Tor” müxtəlif modifikasiyalı hava hücumundan müdafiə sistemləri, “S-300V” hava hücumundan müdafiə sistemləri, “Su-34” bombardmançıları, “Su-30” qırıcı-bombardmançıları, “Mi-35M”, “Mi-28N”, “Ka-52” döyüş helikopterləri, patrul gəmiləri (freqatlar) və s.
Abxaziya və Cənubi Osetiya silahlı qüvvələri nəzərə alınmadan Cənub Hərbi Dairəsinin potensialı Gürcüstan silahlı qüvvələrinin potensialını xeyli üstələyir. 2008-ci il məğlubiyyətindən sonra bu ölkə hərbi düşmən hesab edilə bilməz və Gürcüstan ordusunun bizim üçün təhlükəli miqyasda real güclənməsi yaxın gələcəkdə gözlənilmir. Ermənistan silahlı qüvvələri (və DQR) ilə birlikdə Cənub Hərbi Dairəsi Azərbaycan silahlı qüvvələrindən xeyli dərəcədə güclüdür, lakin bu konfiqurasiyada müharibə real görünmür. Bolqarıstan və Rumıniya silahlı qüvvələri hər mənada (siyasi, coğrafi, hərbi) virtual rəqiblərdir, ərazilərində digər NATO üzvlərinin real qüvvələri yoxdur.
Beləliklə, Cənub Hərbi Dairəsinin iki real rəqibi var: Ukrayna və Türkiyə.
Cənub Hərbi Dairəsinin düşmənləri
Cənub Hərbi Dairəsi, xüsusən də yeni qurulan 8-ci Ordu, öz növbəsində, Cənub Hərbi Dairəsini “ön plan” və “hava yastığı” ilə təmin edən DPR / LPR (separatçı “Donetsk Xalq Respublikası” və “Luqansk Xalq Respublikası – tərc.) qüvvələri üçün ən yaxın arxadır. Bununla yanaşı, eyni zamanda Cənubi Hərbi Dairəsi Krımın müdafiəsini təmin etməlidir. Digər tərəfdən, Qərb Hərbi Dairəsinin qruplaşması şimal-şərqdə Ukrayna sərhədinin üstündə “asılır”, bunun arxasındakı ikinci eşelon da Moskva ətrafındakı eyni Qərb Hərbi Dairəsinin qrupudur.
Bundan əlavə, Ukrayna silahlı qüvvələrinə qarşı çıxan Qərb Hərbi Dairəsi və Cənub Hərbi Dairəsi qüvvələrinin başqa bir eşelonu var – Mərkəz Hərbi Dairəsinin Volqa qrupu. Bütün bu qüvvələr Ukrayna ordusuna müqavimət üçün kifayətdir və NATO qoşunlarının Ukraynaya gətirilməsi yalnız paranoiklərin təsəvvüründə mümkündür.
Türkiyə onsuz da NATO-nun üzvüdür, lakin ittifaq ona Rusiyaya qarşı da übarizə aparmağa kömək etməyəcək. Çünki Rusiya ilə vuruşmağa hazır deyil, həm də Ankaranın “təcavüzkar imperialist blok”a hazırkı üzvlüyü daha çox virtualdır.
Göründüyü kimi, Rusiya tarix boyu Türkiyədən başqa heç kimlə çoxsaylı müharibələr aparmayıb. Bu, Qafqazda, Balkanlarda və Yaxın Şərqdəki tərəflərin geosiyasi maraqlarının kəsişməsi ilə təyin olunub.
Rusiya ilə Türkiyə arasındakı son qarşıdurma Birinci Dünya müharibəsi idi. Beləliklə, 2018-ci ilin payızına qədər iki ölkə arasında müharibələr olmayıb. İndi Moskva ilə Ankara arasında açıq “böyük dostluq” var. Doğrudur, geosiyasi ziddiyyətlər aradan qalxmayıb. Bəzi cəhətdən daha da pisləşmiş ola bilər.
Əslində, iki ölkə arasındakı “böyük dostluq” demək olar ki, bütünlülə XXI əsrdə qurulur. Bununla birlikdə, onun həqiqi gücü 2015-ci ilin payızında, bir türk “F-16C” qırıcısının Suriyada pilotlarından biri öldürülən “Su-24” bombardmançısını qəsdən vurması ilə nümayiş olunub.
Tərəflər dərhal özlərini açıq müharibə astanasında peyda olub. 2016-cı ilin iyul ayında Türkiyədə baş verən hərbi çevriliş cəhdi nəticəsində vəziyyət dəyişib. Türkiyə prezidenti Ərdoğan qiyamı təşkil etməkdə Vaşinqtonu günahlandırıb (bunun nə dərəcədə əsaslı olduğu hələ məlum deyil) və Moskva ilə kəskin yaxınlaşmaya gedib.
Bununla yanaşı, Rusiya ilə Türkiyənin həm Suriyada, həm də Yaxın Şərq və Qafqazdakı maraqları son dərəcə kəskin şəkildə fərqlənməyə davam edir.
Üstəlik, Moskva və Tehran əslində, Ankaranı Suriyada türklərin bəyənə bilməyəcəyi qaydalarına görə oynamağa məcbur edib.
Moskva və Ankara arasındakı “xüsusi münasibətlər” sayəsində, Suriya qoşunları, Rusiya-İran dəstəyi ilə, yalnız İdlibi tərk edərək, Suriyadakı qrupların nəzarətində olan bütün anklavları müvəffəqiyyətlə ləğv ediblər. Kobud müasir dildə desək, Ərdoğanı “südəmər uşaq kimi aldadıblar”.
Eyni zamanda, İdlib (vilayətin Dəməşqin nəzarətində olmayan hissəsi) suriyalılar tərəfindən Rusiyanın dəstəyi ilə yarıya bölünüb. Demək olar ki, hər şeyin itirildiyini başa düşən Ərdoğan 2019-cu ilin sonunda yeni hücum başlayanda qəzəblənib. Rusiya və Türkiyə birbaşa hərbi toqquşmanın bir addımlığında olub, amma yenə də “dostluq” qalib gəlib, Moskva Suriyadakı bütün yenisatınalmaları uğurla “leqallaşdırıb”.
Vəziyyət daha yeni bir səviyyədə dondurulub, ən yaxın gələcəkdə başqa bir oxşar dövranın baş verəcəyi ən güclü təəssüratla: Ankaranın sponsorluğundakı silahlılar başqa bir təxribat törədəcək, buna cavab olaraq Rusiya-İran dəstəyi ilə Suriya qoşunları İdlibin yerdə qalan hissəsini geri alacaq.
Bu baxımdan, “böyük dostluq” asanlıqla əsrlər boyu davam edən ənənələrlə təbii düşmənçiliyə çevrilə bilər. Üstəlik, yalnız Suriya deyil, Dağlıq Qarabağ da düşmənçiliyin təzələnməsinə səbəb ola bilər. Hansısa məqamda Bakı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Ermənistan Silahlı Qüvvələri üzərində qəti bir üstünlük qazandığına qərar verə bilər, buna görə də, avtomatik olaraq “böyük qardaşlar” – Türkiyə və Rusiya arasında müharibə təhlükəsi yaradaraq müharibənin başlaması mümkündür.
Bildiyiniz kimi, Türkiyə ilə Rusiya arasında quru sərhədləri yoxdur, bu da müəyyən bir şəkildə hər iki tərəf üçün hərbi əməliyyatların aparılmasını çətinləşdirir. Bununla birlikdə, Ermənistanda Rusiyanın 102-ci bazası və Suriyada Rusiyanın hərbi obyektləri müvafiq ölkələr, o cümlədən Türkiyə sərhədləri yaxınlığında yerləşir. Baxmayaraq ki, nə Ermənistan, nə də Suriya Rusiya ilə həmsərhəddir.
Əlbəttə, Rusiyanın quru qoşunları hər cəhətdən türk ordusundan xeyli dərəcədə üstündür, lakin quru sərhədi olmadığı təqdirdə, bunun əslində, heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Tərəflərin təmas yerlərində (Ermənistanın cənubunda və Suriyanın şimal-qərbində), əksinə, quruda olan türk ordusu, müvafiq rus qrupları üzərində üstünlük qazanır və ikincisini gücləndirmək Moskva üçün ən çətin bir vəzifədir.
Müttəfiqlərin (Ermənistan, Suriya və ola bilsin ki, İran) köməyinə, habelə müdafiəçilər (Rusiya, Ermənistan, Suriya) üçün (türklərə) qarşı irəliləmədə çox çətin dağlıq əraziyə ümid bəsləmək qalır. Ancaq Rusiya ordusu qoşunlarını Ermənistanda (və bəlkə də Suriyada) xilas etmək üçün birbaşa Gürcüstan ərazisindən keçsə, bu ölkənin ərazisində genişmiqyaslı quru döyüşləri ola bilər. Əvvəlcə Rusiya Federasiyası silahlı qüvvələrinin Cənub Hərbi Dairəsi ilə Türkiyənin 3-cü Sahə Ordusu arasında, daha sonra hər ölkənin dərinliklərindən köməyə gələn birliklər arasında.
Hadisələrin belə bir inkişafı ilə, nəticədə, Rusiya düşməni insanların və texnikanın miqdarı və keyfiyyəti hesabına “əzməlidir”, lakin bu, nə asanlıqla, nə də tez bir nəticə verəcək.
Dənizdə vəziyyət Rusiya üçün heç də əlverişli deyil. Quru qoşunlarında olduğu kimi, Rusiya donanması bütövlükdə Türk Donanmasına nisbətən daha güclüdür, ancaq yerli vəziyyət əksinədir. Suriyadakı qrupumuza tədarükün əsasən türk boğazlarından keçməsi məsələni daha da ağırlaşdırır.
Müharibənin əvvəlində boğaz bölgəsində Rusiya ticarət gəmiləri və donanmanın köməkçi silahsız gəmiləri, sadəcə türklər tərəfindən əsir götürüləcək və döyüş gəmiləri qaçılmaz olaraq batırılacaq (və çox güman ki, türk tərəfi üçün itkisiz). Qara və Aralıq dənizlərində Rusiya hərbi və ticarət gəmiçiliyi üçün nəhəng problemlər türk sualtı qayıqları ilə yaradılacaq (ən az 12 vahid). Rus donanması üçün onlarla mübarizə son dərəcə çətin olacaq. Obyektiv desək, türk sualtı qayıqlarını məhv etməyin ən asan yolu dənizdə deyil, öz bazalarında olacaq.
Bu baxımdan hava üstünlüyü uğrunda mübarizə həlledici əhəmiyyət kəsb edəcək. Türkiyənin birbaşa Rusiya ərazisinə zərbə endirməyə qadir olan güclü hava qüvvəsi var. Düzdür, həm Krımda, həm də türk “F-16”-larının çata biləcəyi Şimali Qafqazda güclü döyüş təyyarələri qrupları və qurudan hava müdafiəsi yerləşdirilib, buna görə də, türklər üçün bu bölgələrə hava basqını həddən artıq baha başa gələ bilər.
Ermənistana və Suriyadakı Rusiya hədəflərinə hücum etmək daha asan olacaq, amma burada da o, itkisiz keçinməyəcək. Digər tərəfdən, Rusiya inkişaf etmiş aerodrom şəbəkəsi sayəsində Qərb Hərbi Dairəsi, Mərkəz Hərbi Dairəsinin hərbi hava qüvvələri hesabına Krım və Qafqazda aviasiya qrupu qura bilər, lazım olsa, hətta Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri (HHMQ).
Bundan əlavə, uzun mənzilli aviasiyanın əsas qrupu Saratov vilayətində yerləşdirilir (strateqlərin standartlarına görə bu çox yaxındır). Bütün bunları türk hava qüvvələri ilə qarşı-qarşıya qoymaq çətin olacaq. Türkiyənin quru hava müdafiəsi kifayət qədər böyük, lakin çox arxaikdir. Vəziyyət Ankaranın Rusiyadan “S-400” hava hücumundan müdafiə sistemini əldə etməsi ilə köklü şəkildə dəyişir, lakin bu hava hücumundan müdafiə sisteminin rus təyyarələrini vura biləcəyi sual altındadır. Rusiya aviasiyası, demək olar ki, Rusiyanın bütün ərazisi (Krım və Şimali Qafqazın bir hissəsi xaricində) Türkiyədəki istənilən nöqtəyə və istənilən obyektə (xüsusən də hərbi sənaye kompleksi müəssisələrinə) çatmaq gücündədir.
İndi başqa bir əlavə əməliyyat teatrı var – Ankara və Moskvanın yenidən yerli vətəndaş müharibəsinin müxtəlif tərəflərində olduqları Liviya. Burada müttəfiqlərimiz Misir və ərəb monarxiyaları idi. Bununla birlikdə, Rusiyanın Liviya münaqişəsindəki iştirakı Suriyadakından qat-qat azdır, buna görə yalnız Türkiyədən Liviya müharibəsinə mümkün qədər dərindən batmasını diləmək olar.
Hər halda, bir Rusiya-Türkiyə müharibəsi, nəticəsindən asılı olmayaraq, hər iki tərəfə də çox böyük xərc tələb edir (bu, demək olar ki, Rusiyanın xeyrinə olacaq). Bu, güclü bir cilovlayıcıdır, ancaq müharibə olmayacağına dair 100%-li zəmanət deyil.
Tərcümə: Strateq.az
