ABŞ-ın İranla bağlı nüvə müqaviləsindən çəkilməsi ilə əlaqədar Kreml ictimaiyyət qarşısında özünün dərin məyusluğunu nümayiş etdirir. Trampın İranın nüvə proqramından çıxması planı ilə bağlı Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi bəyanat verib. Bəyanatda ABŞ ittiham edilirək deyilir ki, onların qərarı “özlərinin dar mənfəətləri və konyuktur maraqlarına xidmət göstərir”.
Moskva Trampın bu qərarı ilə əlaqədar “özünün dərin məyusluğunu” bildirərək, bu müqavilənin mühümlüyünü xüsusi qeyd edib. Keçən həftə Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Avropa dövlətlərinin liderləri ilə bir sıra görüşlər keçirərək, ABŞ-ın qərarından sonra müqavilənin qorunması məsələsini müzakirə edib.
Lakin Moskva digər maraqlı tərəflərdən fərqli olaraq öz məyusluğunu çox təmkinli şəkildə ifadə edib. Bu onu göstərir ki, ABŞ-ın qərarı Moskvanın əsas maraqlarına toxunmur və hətta əksinə, onun qarşısında bir sıra yeni imkanlar da açır.
Düşünün: ABŞ-ın qəflətən nüvə müqaviləsindən çıxmasından sonra İranın reputasiyası gözlənilmədən yaxşılaşmağa başlayır. Bu vəziyyətlə əlaqədar meydana gələn qeyri-müəyyənlik neftin qiymətini qaldırır. Avropa Vaşinqtona qarşı böyük inamsızlıqla yanaşmağa başlayıb və müvəqqəti olsa da, hər halda NATO üzvləri arasında fikir ayrılığı qaçılmazdır.
Nüvə sazişi iqtisadi baxımdan İrana heç bir üstünlük vermirdi, amma indiki vəziyyətdə Avropa Amerikanın İrana qarşı sanksiyalar tətbiqi məsələsində kənarda duraraq, Tehranla işlərini davam etdirə bilər.
Ən mühüm məsələ isə Amerikanın müqavilədən çıxmasının müharibənin başlanması üçün bəhanə olması və ya İrana qarşı hərbi zərbənin vurulması təhlükəsindən ibarətdir. Moskva bunu aktual təhlükə hesab etmir. Baxmayaraq ki, hətta Ağ Ev administrasiyasının bəzi nümayəndələri İranı asan hədəf saysalar da, çətin ki, Tramp Yaxın Şərqdə daha bir müharibəyə girişsin.
Əgər İran küncə sıxışdırılarsa, onda bu, regiondakı təhlükəsizliklə bağlı vəziyyəti yaxşılaşdırmayacaq, lakin müharibədən qaçmaq olar. Moskva hesab edir ki, Trampın qərarı ilk növbədə ABŞ-dakı daxili siyasi vəziyyətlə bağlıdır. İndi ABŞ prezidentinə güclü görünmək lazımdır. Çünki hal-hazırda o, respublikaçıların dəstəyini almaq istəyir.
Əgər vəziyyətə bu cür baxış doğrudursa, onda ABŞ-ın İranın nüvə sövdələşməsindən çıxmasını Moskvanın şərh etməyə ehtiyacı yoxdur. Bu müqavilənin qüvvədə qalması üçün Moskva Avropa və Çin ilə razılığa gəlməlidir və imkan verməlidir ki, Vaşinqton neqativ diplomatik nəticələrlə qarşılaşsın.
Lakin Moskvanın Trampın müqavilədən çıxmasına göstərdiyi reaksiya təəccüb və maraqla doludur. Siyasi icmalçılar sual verirlər ki, görəsən beynəlxalq təhlükəsizlik hələ nə vaxtadək Amerikanın daxili siyasətinin qurbanı olacaq. Həm də əksəriyyət onu da soruşur ki, nəyə görə “azad dünya”nın liderlərinə özünü kovboy kimi aparmağa izin verilir. Moskva əmindir ki, bu qaydalar artıq çoxdandır ki, mənəvi legitimliyini itirib.
İndi Kreml sadəcə sakit oturub və Avropanın reaksiyasını müşahidə edir. Kreml özünə sual verir ki, Avropa Birliyi ABŞ-ın bu cür satqınçılığından sonra Transatlantik əməkdaşlığını qoruyub saxlaya biləcəkmi.
İndiki diplomatik böhranın şərtləri daxilində Rusiya öz qarşısında çoxqütblü dünyanın formalaşdırılması, Qərb dünyasının həmrəylik dərəcəsinin azalması və fövqəldövlətlər siyasətinə qayıdışı əsas istiqamətlər kimi görür.
Rusiya güman edir ki, Amerika yenidən özünün birtərəfli istinktlərinə müraciət edir. Əgər bu doğrudan da belədirsə, onda ABŞ danışıqların etibarsız iştirakçısına çevrilir, Moskva isə əslində bunu çoxdan bilirdi. ABŞ-ın İranla bağlı sövdələşmədən, Transatlantik əməkdaşlığından və Paris iqlim müqaviləsindən geri çəkilməsi avropalıları qəzəbləndirsə də, Moskvanın ABŞ-a qarşı olan narazılıq siyahısı avropalıların bu xüsusdakı siyahısından xeyli uzundur.
Ancaq Rusiya öz diqqətini Amerikanın silahlanma üzərində ”məsuliyyətsiz addımlarına” nəzarət sahəsinə və regional münaqişələr (ilk növbədə Suriya və Ukraynada) məsələsinə cəmləyir.
Əgər bu ABŞ üçün yeni norma hesab olunursa, onda ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi alyansın gələcək siyasətindən nə gözləmək olar?
1953-cü ildə milli təhlükəsizliyin əsas prinsipləri formalaşdırılanda, Amerikanın başlıca xarici siyasət maraqları həmrəyliyin dəstəklənməsi və Sovet İttifaqının önünün alınmasındakı yükün Avropa və Yaponiya ilə bölüşdürülməsindən ibarət idi. O zaman dörd güc mərkəzi – Almaniya, Böyük Britaniya, Yaponiya və ABŞ-ın səylərini birləşdirməsi lazım idi. Ancaq son onilliklərdə Amerikanın birtərəfli addımları öncəki strategiyanın əsaslarını sarsıdıb. Bu isə Rusiya üçün yaxşı xəbərdir, çünki ABŞ-ın bütün müttəfiqlərinin səfərbər hala gəlməsini tələb edən həmin vahid təhlükə ortadan qalxıb.
Moskva uzün müddət çoxqütblülük prinsipinin dəstəklənməsinə çağırışlar edib və indi nəhayət ki, həmin an gəlib çatıb. İndi hərə öz hayındadır. Bu o deməkdir ki, dünya daha təhlükəli olmağa başlayıb. Amma bu qlobal siyasətdə daha dayanıqlı tarazlığın yaranmasına doğru aparacaq. Yəni klassik güclər nisbətinə qayıdış yenidən önə çıxır. Rusiya belə bir oyunun vərdişlərini çox gözəl bilir. Ona görə də, belə bir vəziyyət Moskvaya birqütblülükdən daha çox xoş gəlir.
(The National Interest-ABŞ)
